Сибирь язвазы

Сибирь язвазы (Anthrax) — бүгү-ле мал-маган болгаш черлик дириг амытаннарның база кижиниң аарый берип болур онза айыылдыг халдавырлыг аарыг. Аарыг дүрген болгаш чидии-биле эртер. 

Аарыг дириг амытаннарга канчаар илереттинерил? 
Дириг амытаннар аарый бергенде эъди изиир, чемге хөөн чокталыр, сулараар, кылаштаанда тендирер, инектерниң сүдү эвээжеп, сүдү ажыг амданныг, чышпынчак, сарыгзымаар азы ханналчак өңнүг апаар. Боос мал ара салып болур. Кешке соок болгаш аарышкылыг эвес ыжыктар тыптып келир. Чоорту ыжыктың ортузу өлүгленип, оюлганныг апаар. Хаваннарга аарыг ангиналаан хевирлиг эртер болгаш моюннары ыжа бээр. Өлген малдың ханы караңгы өңнүг болгаш дестелбес болур. Хан думчуундан, аксындан, ужазындан төктүр. Өлген мал көжувээн болур азы болза, шоолуг эвес кылдыр көжүй бээр. 
Өөскүдүкчүзү — микроб, агаарга спораланыр (камгалал карттыг апаар), дыка үр үе дургузунда, 10-10 чылдар иштинде хөрзүнге кадагалаттынар (одар-белчиир, аарыг мал-маган мөчүзүн хөмген черлер) болгаш аарыгның өөскүдүкчүзү чаъс суу, эрээн хар азы үерлээн суг-биле өске черлерже тарай берип болур. 

Аарыгдан кижи канчап аарый бээрил? 
Кижи бо аарыгдан ветеринар-санитарлыг хыналда эртпээн мал продукциязы, аарыг мал-маган ажаап -тежээп тургаш, мал соп азы өзеп тургаш, кежин союп, эъдин аайлап тургаш кеште балыг черлер таварыштыр, оон ыңай аарыгның өөскүдүкчүзү сиңниккен хөрзүн, суг, агаар, янзы-бүрү чүүлдер дамчыштыр аарыгны чыпшырып болур. Оон ыңай сибирь язвазының споралары-биле хирленген алгы-кеш, дүк, өлүк таварыштыр чышпырып болур. 
Көвей кезиинде аарыгның кеш дамчыштыр чыпшынары таваржыр (95%), ында-хаая (5%) өкпе болгаш ижин бестеринге дээр. 

Сибирь язвазындан канчаар камгаланырыл? 
Кажаа-хораа, өдек-девискээрин үргүлчү арыг-силиг тудар. 
Дириг амытаннарда аарыгның им-демдектери илереттинген таварылгада азы мал өлгенде дораан мал эмчизинге дыңнадыр. Улуг-Хем кожуунда мал эмнээр эргелелдиң ажылчын тел. 2-15-44. 
Малын согар мурнунда мал эмчизинге көргүзүп алыр. Илереттинген аарыг амытаннарны аңгылаар, оларның өлүг мөчүзүн өрттедип узуткаар, халдавырлыг объектилерни хлорлуг суг-биле, эм-таң аймаа-биле аштап чуур. Өлген малды мал ээзи боду хөөрү шуут хоруглуг. Ону аарыгны таратпазы-биле тускай хөөп узуткаар. Аарый берген амытаннарны болгаш олардан үнген продукцияны дарый узуткаар. 
Аарыгдан камгаланыры-биле кайы-хамаанчок эът, сүт болгаш өске-даа эъттен, сүттен кылган чем аймаан садып болбас. Эът садып алырда эътте салган ветеринарлыг таңмазын көрүп, садыгжыдан ветеринарлыг документизин (кожуун иштинде болза, 4 дугаар форманың ветеринарлыг бижии (справказы), кожуун даштындан келзе, 2 дугаар форманың бижии) айтырып, хынап алыңар. Кеш, дук-биле ажылдаарда камгалал маска кедип алыр. 
Кожууннуң мал эмчилери хүннүң-не малчын коданнарже үнүүшкүннерни кылып, сибирь язвазынга удур тарылганы чорудуп турар. 
Серемчилелдиг болунар! 

Улуг-Хем кожууннуң мал эмнээр эргелели